Hipofiz bezi tümörü, hipofiz bezinde büyümeye başlayan, çoğu hipofiz adenomları adı verilen iyi huylu glandüler olan beyin tümörleridir. Kanserli olmasalarda hipofiz fonksiyonunu etkileyerek yorgunluk, kemik ve kas güçsüzlüğü, mide bulantııs, ani körlükte dahil görüşte bozulma, kilo artışı, baş ağrısı, kolay morarma, adet düzensizlikleri gib belirtilere neden olur.

Hipofiz bezi beynin içinde, görme sinirlerinin hemen altında yerleşmiş olan normalde 1 gram ağırlığında küçük bir bezdir. Hipofiz bezinin boyutları küçük olsa da, vücuttaki işlevi çok önemlidir. Yaşamsal öneme sahip faaliyetler sürdüren hipofiz bezinin çalışması durursa, kısa süre içinde ölümle sonuçlanacak ağır tablolar yaşanabilir.

Tüm beyin tümörleri içerisinde hipofiz tümörleri yüzde 5-10 oranında görülmektedir. Hipofiz tümörleri hem kadınlarda hem erkeklerde görülebilmektedir. Nadiren çocuklarda da görülebilir. Hormonal faaliyetlerin daha fazla olmasından dolayı etkileri kadınlarda daha fazla ortaya çıkar.

Erkeklerde hormonal faaliyetler daha az olduğu için erkeklerde görülen tümörler genellikle daha geç teşhis edilir ve daha büyük tümörlerdir.

Çok nadiren graves dermopatisi gelişebilir. Bu tablo bacaklarda ve diz altında portakal kabuğu görünümünde bir ödem tablosu şeklinde seyredebilir.

Graves oftalmopatisi için en önemli değiştirilebilir risk faktörü sigaradır. Her türlü tütün dumanına maruziyet graves oftalmopatisi riskinde ve şiddetinde artışa neden olabilir.

Graves hastalığında yaklaşık yüzde 10 oranında göz küresi arkasındaki dokulara karşı da otoimmünite gelişir ve bu durum göz arkasındaki dokularda inflamasyon ve ödeme yol açarak göz kürelerinin dışa doğru çıkmasına yol açar. Bu tablo hafif, orta ve ciddi olmak üzere üç şekilde gelişebilir. Ciddi oftalmopati görmede kalıcı kayıplarla sonuçlanabilir.

Genç ve orta yaş grubunda hipertiroidinin en sık sebebi Graves hastalığıdır.

Hipertiroidi tedavi seçeneklerinden bir tanesi ameliyattır ancak her hipertiroidinin ameliyat olması gerekmez. İlaçla veya radyoaktif iyotla da başarılı şekilde tedavi edilen hipertiroidiler vardır.

Graves hastalığı daha çok genç orta yaş kadınlarda görülmekle birlikte erkeklerde de izlenebilmektedir. Toksik nodüler guatr ve toksik multinodüler guatr ise daha çok ileri yaşlarda hipertiroidi nedenidir.

Hipertiroidinin aktif olduğu dönemde gebeler dışındaki kişilerde iyot kısıtlaması yapılmaktadır. İyottan zengin gıdaların (iyotlu tuz, deniz ürünleri vs) tercih edilmemesi gerekir.

Hipertiroidide klinik olarak metabolizma çok hızlanmıştır. İştah artışına rağmen kilo alımı olmaz ve hatta kilo kaybı olur. Ancak hipertiroidi sebebi bulunup tedavi edildiğinde bu hızlanmış metabolizma normale döndürüldüğü içisn aynı iştah ile yemeye devam eden bireylerde kilo alımı olabilir.

Uzun süre tedavisiz kalmış hipertiroidilerde nadir olarak görülen, hipertiroidi belirti ve bulgularının hayatı tehdit edecek düzeyde ağırlaşmış şekilde karşımıza çıkmasıyla seyreden bir klinik tablodur. Bu tabloda 40 C‘yi geçebilen ateş, aritmiler, kalp yetmezliği, deliryum ve hatta koma durumu görülebilir.

İstisnai durumlar dışında hipertiroidinin tedavisiz geçmeyeceği hatta ilerleyebileceği söylenebilir.

Hipertiroidi tedavisiz kalırsa istemsiz kilo kaybı, atrial fibrilasyon ve bunun sonucu olarak inme ve felç riskinde artışa, bununla birlikte osteoporoza ve buna bağlı kemik kırıklarına yol açabilir.

Hipertiroidi özellikle kalp ritim bozuklukları, inme ve kemik erimesi riskinde artışa yol açan ciddi bir sağlık problemidir.

Bitkinlik, normalden daha fazla tuvalete çıkma, ısıya karşı tahammülsüzlük, iştah artışı, sık terleme, kadınlarda adet dönemlerinde düzensizlik, sinirli ve huzursuz olma, kilo kaybı ve kas krampları zehirli guatrın belirtileridir.

Hipertiroidizm yani zehirli guatr tedavisinde altta yatan nedene ve hastanın durumuna göre 3 farklı tedavi seçeneği uygulanabilir. Bunlar anti tiroid ilaç tedavisi, radyoaktif iyot tedavisi (atom tedavisi) ve cerrahi tedavidir. Bu seçeneklerden hangisinin seçileceğine hasta ve hekimi birlikte karar vermelidir.

Antitiroid ilaç tedavisi

Tiroid bezinin hormon üretimini engelleyen bazı ilaçlar kullanılarak hipertiroidi tedavisi mümkündür. Bu seçenek son yıllarda tüm dünyada sıklıkla Graves hastalığına bağlı hipertiroidilerde ilk seçenek olarak kabul edilmektedir. Graves hastalığına bağlı hipertiroidinin ilaçla tedavisi bir endokrinoloğun gözetiminde ve yakın kontrolü altında düzenlenmelidir. İlaç dozlarının ve kullanım süresinin çok iyi ayarlanması gerekmektedir.

Uygun dozda veya uygun sürede uygulanmayan tedaviler başarısızlıkla sonuçlanabilir. İlaç tedavisinin avantajı, kolay ulaşılabilir ve pratik bir tedavi olmasıdır. Ayrıca ilaç tedavisi başarı ile sonuçlandığında hastanın ömür boyu hormon ilacı kullanma zorunluluğu ortadan kalkmaktadır. İlaç tedavisinde ayrıca dikkatli olunması gereken bazı yan etkiler de olabilir. Bunların da hasta ve hekimi tarafından dikkatli bir şekilde takip edilmesi gerekir.

Radyoaktif iyot tedavisi (Atom tedavisi)

Bu tedavide radyoaktif madde ile işaretlenmiş iyot verilerek tiroid bezinin içten içe hasara uğratılması ve bezin fazla çalışmasının engellenmesi sağlanır. Özellikle Graves hastalığına bağlı hipertiroidilerde kullanıldığında bezin tamamında kalıcı bir etki bıraktığı için bu tedavi sonrasında hastanın ömür boyu hormon takviyesi alması gerekebilir. Toksik nodüler veya toksik multinodüler guatrların tedavisinde kullanıldığında ise bezin tamamı değil de sadece aktif nodül veya nodüller etkileneceğinden ötürü hastanın ömür boyu hormon takviyesi alması gerekmeyebilir.

Cerrahi tedavi (Total tiroidektomi veya hemitiroidektomi)

Graves hastalığında ilaçla tedavi sonuç vermediğinde, hastalık ilaç kesildikten sonra nüks ettiğinde veya ilaca bağlı majör bir yan etki geliştiğinde seçilebilecek kalıcı tedavi yöntemidir. Yine burada da organ kaybı olacağı için hastanın ömür boyu hormon takviyesi alması gerekecektir. Nodül cerrahisinde sadece nodül değil, nodülün olduğu tiroid lobunun tamamı çıkarılmaktadır. Eğer nodül iki taraflı ise bezin tamamı çıkarılır. Toksik nodüler guatrda eğer diğer tarafta hiç nodül yoksa hemitiroidektomi yani tiroid bezinin yarısının çıkarılması söz konusu olabilir. Bu durumda ömür boyu hormon takviyesi gerekmeyebilir.

Kanda tiroid hormonları ve TSH düzeyine bakılarak tirotoksikoz tanısı konulur. Tirotoksikozda TSH düşük, serbest T4 ve serbest T3 düzeyleri ise yüksek veya normalin üst sınırında olur. Tirotoksikozun bir grup nedeni akut ve subakut tiroiditlerdir. Bu durumda tiroid bezinde aşırı hormon üretimi yoktur, önceden sentezlenip depo edilmiş T4 ve T3 hormonları kana salıverilir. Tirotoksikozun diğer bir grup nedeni ise hipertiroidilerdir.

Hipertiroidi ve tirotoksikoz ayrımı için iyi bir fizik muayene ve ek testlere gerek duyulur.

Bu ek testler şu şekilde sıralanabilir:

• Tiroid otoantikorları: Kanda anti Tg (tiroglobulin) , Anti TPO (tiroid peroksidaz antikoru), TSH reseptör antikoru (Trab) şeklinde 3 farklı tiroid otoantikoru bakılmaktadır. Anti Tg ve Anti TPO haşimoto ve haşitoksikoz durumlarında artabilirken, Trab sadece Graves hastalığında artmaktadır. Bazı subakut tiroidit durumlarında da bu antikorlar geçici olarak yükselip, takipte normale dönebilirler.
• Tiroid bezi ultrasonografisi: Ultrasonografi ile tiroid bezinin yapısı, kanlanma artışı olup olmadığı ve nodül içerip içermediği görülerek tirotoksikoz ayırıcı tanısında çok faydalı bilgiler elde edilmektedir.
• Tiroid bezi sintigrafisi: Bazı durumlarda çok düşük doz radyoaktif maddeler kullanılarak tirotoksikoz ayırıcı tanısı için tiroid bezinin nükleer tıp görüntülemesine (sintigrafi) ihtiyaç duyulabilmektedir. Bazen de bezin iyot tutulum kapasitesini ölçmek için yine nükleer tıp bölümünde iyot “Uptake” testleri yapılabilmektedir.

Zehirli guatr hastalığında bağırsak hareketlerinde artış, yorgunluk, huzursuzluk, iştah artmasına rağmen kilo kaybı, sıcağa karşı hassasiyetin artması, terleme, regl dönemlerinde düzensizlik, sinir hali, kas ağrıları ve çarpıntısı gibi belirtiler görülür.

Zehirli guatr belirtileri şunlardır:

• İştah artışına rağmen kilo kaybı
• Bağırsak hareketlerinde artış
• Sinirlilik ve huzursuzluk hali
• Sıcağa karşı tahammülsüzlük ve hassasiyet artışı
• Guatr olarak bilinen tiroid bezi büyümesi
• Yorgunluk
• Kas ağrısı
• Adet düzensizliği
• Libido kaybı
• Terleme
• Saçlarda incelme, kırılma ve dökülme
• Çarpıntı
• Ellerde ince titreme
• Kısırlık
• Uyuma güçlüğü

Hipertiroidide tiroid bezinde ya nodüle bağlı olarak ya da bezin tamamında aşırı aktivite bulunur. Temel olarak hipertiroidinin 3 nedeni bulunmaktadır.

Bu nedenler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Graves Hastalığı: Tiroid bezinin yaygın olarak (diffüz) fazla hormon üretmesi söz konusudur. Graves hastalığı kronik otoimmün bir tiroid hastalığıdır. Bu durumda tiroid bezinin kanlanması ciddi düzeyde artmıştır ve hastalarda hipertiroidi belirtileri çok belirgin şekilde ortaya çıkar. Sıklıkla genç- orta yaşlarda görülen bu durum kadınlarda daha sık izlenir. Ayrıca genetik yatkınlık söz konusudur.
• Toksik Nodüler Guatr: Tiroid bezinde fazla hormon üreten tek bir nodül vardır. Bu nodül dışında kalan kısımlarında aşırı hormon üretimi olmamaktadır. Sıklıkla ileri yaş grubunda görülür ve kalp ritm bozuklukları ile karşımıza çıkabilir.
• Toksik Multinodüler Guatr: Tiroid bezinde birden fazla nodülün fazla hormon üretmesi ile seyreden bir durumdur. Nodül dışı alanlarda aşırı hormon üretimi olmaz. Sıklıkla bu da ileri yaşlarda görülür ve kalp ritm bozuklukları ile karşımıza çıkabilir.

Hipertiroidi ya da zehirli guatr tiroid bezinin fazla çalışarak tiroid hormonlarını fazla üretmesidir. Bunun sonucunda kanda tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) adı verilen hormonların düzeyi yükselir ve buna bağlı olarak da TSH (tiroid uyarıcı hormon) seviyesi normalin altına iner.

Kanda tiroid hormonlarının artması için her zaman tiroid bezinin fazla çalışması gerekmemektedir. Tiroid bezinde oluşan akut ya da subakut tiroidit olarak ifade edilen bazı iltihaplanma durumlarında da kanda tiroid hormonları artış gösterir. Bu gibi durumlarda tiroid bezinde aşırı hormon üretiminin aksine bir hasarlanma sonucu daha önceden üretilmiş olan hormonların kan dolaşımına salıverilmesi söz konusudur. Bu durum tirotoksikoz olarak adlandırılır. Her tirotoksikozda, hipertiroidinin söz konusu olmayabileceği bilinmeli ve bunun ayrımı iyi bir şekilde yapılmalıdır. Çünkü bu durumların tedavileri birbirinden farklı olmaktadır.

Hastanın uyku kalitesini iyileştirmek, herhangi bir yaralanma ve kazalara sebep olmamak adına yaşam tarzı değişiklikleri yapması gerekir.

Hasta uyumadan birkaç saat önce kafeinli ürünlerden ve reçetesiz satılan ilaçlar tüketmemelidir. Yatmadan önce tütün ürünleri alkol tüketmemelidir. Kişinin kendisini takip eden, alanında uzman hekimin belirlediği yiyecekler veya belirli ilaçları tüketmesi gerekir.

Hipersomnia belirtileri yaşayan kişiler nöroloji doktorundan randevu alabilir.

Hipersomnia şikayetlerinden kurtulmak için uykunun düzenli olması, kafeinin sınırlanıp sigara ve alkonden uzak durulması ve sağlıklı beslenmeye birlikte egzersiz yapılması gerekir.

Hipersomniaya neden olan durumlar arasında MS hastalığı, uyku apnesi, meydana gelen kafa travması, genetik yatkınlık, depresyon, bağımlılık ve bazı sakinleştirici ilaçlar gösterilebilir. Bunlarla birlikte tümör ve aşırı kilolu olmak da hipersomnia oluşma riskini yükseltir.

Çok uyumak isteği genelde, sağlıksız beslenme, egzersiz eksikliği, depresyon, hamilelik ve menopoz gibi hormonal değişiklikler yanı sıra uyku bozuklukları, ilaçlar, nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar yüzündendir.

Hipersomnia özetle, gece çok iyi uyumasına rağmen kişinin gün içinde kendisini aşırı uykulu hissetme halidir.

Hipersomnia’yı önlemek ve riskini azaltmak için uygulanması gereken adımlar şu şekildedir:

• Her gece aynı saatte uyumaya çalışın
• Uykuya müsait serin bir ortam, rahat bir yatak tercih edin
• Yatmadan birkaç saat önce kafeinli içecekler tüketmeyin
• Sigara ve alkolden uzak durun
• Mümkün olduğunca stresten kaçının

Hipersomnia tedavisi genellikle gün içinde uyanık kalmayı tedavi edecek ilaçlar ve yaşam tarzında yapılacak değişiklikleri içerir. Doktor kontrolünde alınacak ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleriyle birlikte hipersomnia şikayetlerinden kurtulmanız mümkündür.

İlaçlar daha çok uyanıklığı teşvik edici bileşen içeren ilaçlardır. Yapılacak yaşam tarzı değişiklikleri ise düzenli bir uyku programı oluşturmak, uykuya müsait bir ortam yaratmak (serin, karanlık oda; rahat yastıklar ve yatak), kafeini sınırlamak ve yatmadan önce egzersiz yapmak gibi uygulamalardır.

Hipersomnia teşhisi için doktor tarafından tıbbi öykünüz, uyku geçmişiniz ve mevcut ilaçlarınızın varlığı öğrenilir. Bir uyku günlüğü kullanarak uyku ve uyanma düzeninin takip edilmesi de istenebilir. Ayrıca bileğe takılan ve birkaç hafta boyunca uyku-uyanıklık döngüsündeki kesintileri takip edebilen küçük, saat benzeri bir cihaz olan bir aktigrafi sensörü takılması da talep edilebilir.

Bunlarla birlikte hipersomnia teşhisi için uygulanabilecek testler şöyledir:

• Polisomnografi
• Çoklu uyku gecikme testi
• Uyku anketleri