Alışverişte aldanmanın (gabn) sınırı nedir? Bu nedenle bir alışveriş feshedilebilir mi?
Akitlerde iki bedel arasında değer yönünden oluşan farklılık ve dengesizlik sebebiyle taraflar arasında meydana gelen aldanmaya fıkıhta “gabn” denir. Gabn alışveriş, kiralama, şirket gibi ivazlı (bedelli) akitlerde söz konusu olur. Fakihler gabnı ikiye ayırmışlardır.Buna göre gabn-i yesir, bedelde önemsiz sayılabilecek, kaçınılması mümkün olmayan ve tabii karşılanan eksiklik veya fazlalıktır. Gabn-i fahiş ise bedelde aşırı, belirgin ve kaçınılması mümkün olan fazlalık veya eksikliktir. Fıkıh alimleri gabn-i yesir ve gabn-i fahişin sınırlarını belirlemede farklı kriterler belirlemişlerdir (Kasani, Bedai‘, VI, 30; Şirbini, Muğni’l-Muhtac, II, 224; İbn Cüzeyy, el-Kavaninu`l-Fıkhiyye, 230; Mecelle, md. 165).
Gabn-i yesir, ticarette kaçınılması mümkün olmayan oranlarda olduğundan akde bir etkisi yoktur. İmam Ebu Hanife’ye göre aynı şekilde gabn-ı fahiş de akdin fesh edilmesini gerektirmez.
Hanefilerden Ebu Yusuf ve Muhammed ile Şafiler ve Malikilere göre ise, gabn-i fahiş alış verişlerde akdin sonucunu etkiler (Kasani, Bedai‘, VI, 27; Şirbini, Muğni’l-Muhtac, II, 224; İbn Cüzeyy, el-Kavaninu`l-Fıkhiyye, 230). Bu itibarla gabn-i fahiş oranında bir fiyatla yapılan alışverişlerde aldatma (tağrir) bulunduğu taktirde, aldanan tarafa akdi feshetme hakkı tanınmıştır (İbn Abidin, Resailu İbn Abidin, II, 69-72; Mecelle, md. 356-357).
Günümüzde ise akitlerde aldanmanın (gabn) sınırı ve hangi durumda sözleşmelerin fesh edilip edilmeyeceği hususunda, ticari örf ve tüketici haklarıyla ilgili yasal düzenlemelerin dikkate alınması uygun olur.
